Đông Yên (Đông Phong, Yên Phong) là một trong 49 làng Quan họ gốc của đất Kinh Bắc.
Trong cuốn “Làng và nghệ nhân Quan họ Bắc Ninh” (xuất bản năm 2008), tác giả Lê Thị Chung viết “… trước đây Quan họ Đông Yên kết bạn với Quan họ làng Đào Xá và Quan họ làng Châm Khê. Vào ngày hội, Quan họ Đông Yên mời các bọn Quan họ Châm Khê và Đào Xá sang dự hội và ca hát. Trước khi bước vào cuộc hát chính thức, bao giờ cũng vậy, cứ từng bọn Quan họ sở tại với một bọn Quan họ Châm Khê hay Đào Xá vào đình lễ thần, sang chùa lễ Phật. Xong, từng tốp một bọn nam hát đối đáp với một bọn nữ ở trên chùa. Cứ như vậy cho đến chiều tối. Đặc biệt vào những năm làng mở hội lớn, các bọn Quan họ Châm Khê, Đào Xá lại được mời về nhà hát đối đáp. Cuộc hát càng về đêm càng náo nhiệt, sôi nổi. Vào những năm 50 – 60 của thế kỷ XX, Đông Yên có những nghệ nhân hát Quan họ nổi tiếng được Bộ Văn hóa mời biểu diễn như cụ bà Nguyễn Thị Quất (cụ Lê). Đáng tiếc vì nhiều lý do, từ lâu Đông Yên không duy trì được tục chơi Quan họ…”.
Tuy nhiên, đến nay sau nhiều năm vắng bóng, Quan họ Đông Yên đã và đang trở lại trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây qua một hình thức sinh hoạt mới – CLB Quan họ làng.
Ngay bản thân những thành viên CLB Quan họ thôn Đông Yên hôm nay cũng bỡ ngỡ bởi những kết quả đang có được. Theo các liền anh, liền chị của CLB thì nghề chơi Quan họ nơi đây bị gián đoạn sau hai cuộc chiến tranh ác liệt, về sau lớp nghệ nhân là những người từng tham gia chơi từ thời “hoàng kim” của Quan họ Đông Yên dần mất đi, giờ chẳng còn ai. Thế nên, từ sự trân trọng và tự hào về di sản văn hoá cha ông đã từng có, những người yêu Quan họ Đông Yên luôn trăn trở, bằng lòng kiên trì và nhiệt huyết đã và đang góp thêm tiếng hát để khôi phục, giữ gìn và phát huy giá trị của di sản trong cuộc sống đương đại.
CLB Quan họ Đông Yên được thành lập tháng 5-2007 sau nhiều nỗ lực, quyết tâm của các hạt nhân Đội văn nghệ tiền thân. Nhắc đến những ngày đầu tiên thành lập với sự “khởi đầu nan”, chị Nguyễn Thị Lan, chủ nhiệm CLB tâm sự “Kinh phí không có, hầu hết anh chị em trong CLB đều là nhà nông nên bận rộn đủ thứ, đã vậy nhiều chị em mê Quan họ lại ở vào cảnh con nhỏ… cũng có lúc tưởng chừng khó duy trì. Song với tình yêu Quan họ, ai ai cũng đặt quyết tâm không chỉ duy trì mà còn duy trì tốt hoạt động của CLB”. Ý thức được giá trị to lớn của dân ca Quan họ trong đời sống tinh thần, đồng thời trân trọng di sản cha ông, lãnh đạo thôn cũng hết sức đồng tình, ủng hộ CLB. Cùng với việc tạo điều kiện về địa điểm, điện nước tại nhà văn hoá thôn trong các buổi tập luyện, trong khả năng kinh phí địa phương còn eo hẹp đã dành phần lao động công ích cho CLB để gây quỹ. Đồng chí Bí thư chi bộ cũng chính là một liền anh hạt nhân của CLB khẳng định “Vinh dự là 1 trong 49 làng Quan họ gốc, chúng tôi luôn ủng hộ tích cực và mọi mặt để duy trì và phát huy hiệu quả của CLB”. Từ hơn 10 thành viên ban đầu, đến nay sau tròn 3 năm hoạt động quy củ, nền nếp và hiệu quả rõ rệt đã có 25 liền anh, liền chị sinh hoạt tại CLB.
Làng không còn nghệ nhân để truyền dạy, nên CLB Quan họ Đông Yên tìm chọn một liền anh làng Châm Khê – Nguyễn Trọng Quyền để gắn bó (Trước đây, Quan họ Đông Yên vẫn kết bạn với Quan họ Châm Khê!). Liền anh Nguyễn Trọng Quyền cho biết “Bản thân tôi có nhiều năm hát Quan họ, khi được CLB tin tưởng thì vẫn phải vừa học vừa dạy để cùng anh em tiến bộ”. Thế là 3 năm nay, vào ngày nông nhàn, người dân trong thôn lại được nghe những làn điệu Quan họ vang lên từ phía nhà văn hóa. Mỗi ngày thêm nhuần nhuyễn, mỗi ngày thêm vang, rền, nền, nảy… các liền anh, liền chị Đông Yên dần được các làng Quan họ biết đến từ những phương tiện đơn giản: bản photo lời hát, đài catsette. Giờ đây, khi chiếc điện thoại di động đã trở nên phổ biến thì họ còn dùng nó để ghi âm lời hát cho chính xác giọng điệu và tiện lợi mỗi khi ôn luyện ở nhà. Ngoài chương trình học của riêng CLB, từ khi thành lập đến nay, các thành viên còn được tham dự 2 lớp học hát do Trung tâm Văn hóa tỉnh và Trung tâm Văn hóa – Thể thao huyện Yên Phong tổ chức tại địa phương. Điều đáng trân trọng hơn cả là ngay từ năm 2009, năm đầu tham gia hội thi hát Quan họ đầu xuân truyền thống, cặp liền anh Nguyễn Ngọc Hải, Nguyễn Văn Lương đã đạt giải Nhì nội dung 50 bài đối đáp; cặp liền chị Nguyễn Thị Lân, Nguyễn Thị Thân đạt giải Khuyến khích cùng nội dung này. Đến năm 2010 vừa qua, cặp liền anh Hải, Lương và cặp liền chị Lân, Thân vẫn duy trì được phong độ và vị trí, cặp liền anh Nguyễn Văn Thiện, Nguyễn Bá Hùng đạt giải Ba cũng ở nội dung 50 bài. Phát huy thành tích đã đạt được, các thành viên CLB đang quyết tâm tập luyện để đến năm tới có từ 1-2 cặp dự thi đối đáp 150 bài. Với mong muốn phát triển dân ca Quan họ ở các lớp kế cận, dịp hè này, CLB dự kiến tổ chức lớp học Quan họ cho các cháu học sinh.
CLB Quan họ Đông Yên đã trở thành mái nhà chung, mái nhà thứ hai của những “nghệ sỹ làng”. Nói như thế bởi ngoài sự tự nguyện tham gia của các thành viên, CLB dành riêng một khoản trong quỹ để dành thăm hỏi tứ thân phụ mẫu và vợ, chồng, con cái mỗi thành viên khi ốm đau, hoạn nạn. Bởi vậy, ngoài niềm đam mê hát, bầu không khí chứa chan tình cảm chính là động lực để mỗi thành viên cố gắng, nhiệt huyết hơn nữa trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản đặc sắc.
Việt Hoa (BBN)